Er zijn verschillende antibacteriële / antiseptische verbindingen die kunnen worden toegepast in wonden. Van antiseptica wordt vaak beweerd dat ze de wondgenezing vertragen omdat ze de vorming van granulatieweefsel zouden kunnen vertragen. In de klinische praktijk, bij de wonden waarbij antiseptica worden toegepast (vieze wonden met bacteriële contaminatie) blijkt daar echter niets van. De negatieve verhalen over antiseptica zijn niet gebaseerd op vergelijkende klinische studies, met echte wonden bij echte patiënten, maar op onderzoek uitgevoerd op celkweken en weefselkweken in de jaren 80. Het toevoegen van chloor, chloorhexidine of jodium aan het medium van cellen in een kweekbakje heeft een remmend effect op de groei van deze cellen, maar in de realiteit van geïnfecteerde ulcera overheerst het positieve effect.

Het gebruik van antiseptica en de waardering van de werking van deze eenvoudige en goedkope middelen neemt weer toe de laatste jaren. De toenemende resistentie van bacteriën speelt daarbij ook een rol. Multiresistente S. aureus of Pseudomonas bacteriën zijn vrijwel niet meer met antibiotica uit wonden te krijgen, maar zijn volledig kansloos tegen het ouderwetse EUSOL (Edinburg University Solution of Lime; natriumhypochloriet-oplossing, ontwikkeld door de Britse biochemicus Henry Drysdale Dakin (1880-1952)) dat door elke apotheker eenvoudig kan worden gemaakt.

Antiseptische middelen voor gebruik in wonden zijn beschikbaar in de vorm van zalfgazen, zalven, crèmes, gels, xerogels, en oplossingen waarmee gazen kunnen worden doordrenkt. Ook de zilver bevattende verbanden en verbanden met antibacteriële componenten zoals PHMB (polyhexamethylene biguanide), en zelfs de verbandmiddelen op basis van honing kunnen tot de antiseptische middelen worden gerekend.

Antibacteriële vetgazen
Er bestaan vetgazen geïmpregneerd met jodium (betadine jodium desinfectiegazen, Braunol zalfgazen, Inadine gazen, Iodosorb), chloorhexidine (Bactigras vetgazen), fucidine (Fucidin Intertulle vetgazen), of zilver (Urgotul vetgaas). Deze gazen combineren de functies vetgaas en antiseptisch. Ze kunnen worden gebruikt in ulcera, maar ook in postoperatieve wonden die opengelaten worden. Bijvoorbeeld na deroofing procedures bij hidradenitis suppurativa: 1-2 x per dag spoelen en de wond bedekken met een betadine jodium zalf gaas en een droog gaas. Iodosorb gazen bevatten een pasta-achtige substantie (dextranomeer) geïmpregneerd met cadexomeer jodium. Het jodiumbevattende laagje zit tussen twee gaaslaagjes in en kan er ook tussen uit worden gehaald en als klei of pasta in een wond worden aangebracht.

Links naar tabel met bestelinformatie:
 - Antibacteriële of antiseptische verbandgazen


Zalven, crèmes en gels in wonden
Qua consistentie en vehiculum kunnen zowel zalven als crèmes en gels worden gebruikt in wonden. Crèmes en gels zijn hydrofiel en daarom eenvoudig aan te brengen en te verdelen over het wondbed. Een vette zalf is hydrofoob en plakt aan alles behalve het wondbed. Toch worden vette zalven gebruikt in wonden, er bestaan zelfs meer zalf spécialités voor in wonden dan crèmes (betadine zalfgazen, betadine jodiumzalf, collagenase zalf, Iodosorb zalf). De zalven worden met een spatel aangebracht, of uitgesmeerd op een gaas dat vervolgens tegen de wond wordt aangelegd. Voorbeelden van gebruik van dit soort producten: bij pyoderma gangrenosum kunnen Protopic zalf of klasse IV corticosteroïden (Dermovate zalf) worden gebruikt, vaak afgewisseld met Flammazine crème (zilversulfadiazine crème), fucidinezalf of fusidinecrème. Bij hypergranulatie weefsel kan men Dermovate crème of zalf gebruiken. Sommige wonden in de epithelialisatie fase reageren soms zeer goed op 1:1 mengsels van Dermovate crème en zinkoxidesmeersel. Bij stinkende oncologische wonden kan metronidazol 1% gel worden gebruikt. Als pijnstilling kan EMLA crème worden gebruikt, maar ook Instillagel of lidocaïne preparaten.

Links naar tabel met bestelinformatie:
 - Antibacteriële of antiseptische overige producten


Gazen gedrenkt in antiseptische vloeistoffen
Gazen kunnen doordrenkt worden met een antiseptische oplossing. Het gaas dient dan als transportmiddel en reservoir voor een vloeistof die gedurende korte of langere tijd de bacteriën dood die altijd in chronische wonden te vinden zijn. Voorbeelden van antiseptische vloeistoffen om gazen mee te doordrenken zijn EUSOL-paraffine FNA, betadine jodium oplossing, chloorhexidine oplossing, azijnzuur 1-3% oplossing, en Prontosan oplossing. Deze antiseptische oplossingen worden vooral gebruikt in vieze wonden met veel bacteriën, zoals het ulcus cruris venosum, decubitus ulcera, en overige chronische ulcera en wonden met veel beslag en contaminatie.

EUSOL-paraffine (natriumhypochloriet-oplossing)
In de jaren 80 en 90 verschenen publicaties waarin werd gesuggereerd dat antiseptica zoals EUSOL een negatief effect zouden hebben op granulatieweefsel en wondgenezing zouden remmen. Dit was in tegenspraak met de goede klinische resultaten en jarenlange positieve ervaring van met name chirurgen en plastisch chirurgen met deze middelen. De publicaties over negatieve effecten bleken alleen te berusten op in vitro studies, waarbij de antiseptica aan fibroblasten- en weefselkweken werden toegevoegd. Verder bleken de negatieve verhalen de wereld in te zijn geholpen door fabrikanten van de 'nieuwe wondbedekkers' die de oude middelen in diskrediet probeerden te brengen. De fabrikanten bestookten vooral de verpleegkundigen met hun reclamemateriaal en anti-EUSOL propaganda met als gevolg dat er in Engeland destijds hoogoplopende ruzies ontstonden tussen chirurgen die perse EUSOL wilden voorschrijven en nurses die weigerden de patiënten te verbinden met EUSOL. Deze conflicten werden tot voor de tuchtrechter uitgevochten en worden nog steeds als voorbeeld gebruikt in leerboeken over de individuele verantwoordelijkheid van artsen en verpleegkundigen.

Inmiddels, in het tijdperk van multiresistente bacteriën, worden EUSOL en andere wondreinigende oplossingen weer volop gebruikt, met goede resultaten. Maar nog steeds kleeft er een negatief imago aan het middel en wordt aan verpleegkundigen in hun opleiding geleerd dat het schadelijk is. Opmerkelijk, vanwege deze controverse, is dat er geen enkele clinical evidence is waaruit blijkt dat EUSOL slecht is voor wondgenezing. Een recente Cochrane review van F. Smith concludeert dat er überhaupt te weinig studies zijn om te concluderen dat het ene product beter is dan het andere. Er is 1 studie van slechte kwaliteit uit 1979 waarin EUSOL werd vergeleken met Dextran (een polysaccharide dat inmiddels van de markt is). Dextran zou daarin effectiever zijn dan EUSOL. En er is 1 studie uit 2009 waarin EUSOL wordt vergeleken met een glucose oplossing met als conclusie dat EUSOL beter is.


Referenties

1.	Smith F. Cochrane Database 2011. Debridement for surgical wounds.
2.	Goode AW, Glazer G, Ellis BW. The cost effectiveness of dextranomer and eusol in the treatment of infected surgical wounds. Br J Clin Pract 1979;33:11-12.
3.	Bajaj G, Karn NK, Shrestha BP, Kumar P, Singh MP. A randomised controlled trial comparing eusol and sugar as dressing agents in the treatment of traumatic wounds. Trop Doct 2009;39(1):1-3.

In de dagelijkse praktijk is EUSOL nog steeds een van de meest effectieve wondreinigers voor ulcera en andere wonden, en het heeft geen nadelig effect op granulatieweefsel en ook niet op de wondgenezing, integendeel. De behandeling kan onbeperkt worden voortgezet tot aan de epithelialisatiefase en zelfs tot aan volledige wondsluiting. Het is het eerste keus middel voor wonden die worden voorbereid voor een huidtransplantatie. Het enige nadeel van EUSOL is dat de chlooroplossing soms pijn veroorzaakt. EUSOL wordt vanwege de frequente verbandwisseling die er bij hoort (2 x daags) vooral klinisch toegepast ter voorbereiding van huidtransplantatie, maar kan ook poliklinisch worden voorgeschreven bij moeilijk genezende wonden.

Wondreinigende producten en spoelvloeistoffen
Tot deze categorie behoren de antiseptische oplossingen die in gazen in wonden kunnen worden aangebracht zoals EUSOL-paraffine, betadine jodium oplossing, chloorhexidine oplossing en azijnzuur 1-3% oplossing, maar er zijn ook kant en klare wondreinigende producten op de markt zoals Prontosan, Advacyn en Flamirins. Daarnaast zijn er spoelvloeistoffen in miniverpakking zoals Normasol (steriele NaCl-oplossing). Prontosan is een combinatie van een zeepoplossing (0.1% undecyleen amidopropylbetaine) en een antimicrobieel middel (0.1% polyhexanide). Het bestaat in de vorm van oplossingen en gels. Aan de gel is een bindmiddel toegevoegd (hydroxyethylcellulose). De zeepcomponent in Prontosan is wondreinigend en kan de biofilm waarmee sommige bacteriën zich kunnen omringen oplossen. Polyhexanide is een antisepticum dat effectief is tegen vele bacteriën waaronder S. aureus en Pseudomonas. Prontosan wordt vooral in Duitsland en Oostenrijk veel gebruikt en is in Nederland in opkomst. Advacyn is een waterige oplossing die zuurstofradicalen bevat. Dit soort oplossingen (AEW, acid electrolyzed water) worden d.m.v. elektrolyse bereid uit puur water en NaCl. Het bevat waterstofhypochloriet (HCLO), en dat genereert hydroxyl radicalen die een snel en krachtig bactericide effect hebben. In andere landen worden dit soort oplossingen verkocht onder de namen Microcyn, Cleantop WM-S, Sterilox en Aqualox).

Links naar tabel met bestelinformatie:
 - Antibacteriële of antiseptische verbandgazen
 - Antibacteriële of antiseptische overige producten
 - Wondreinigende producten